Zegary - krótka historia

  • Pomiar czasu - rys historyczny
  Bieg czasu odczuwamy między innymi dlatego, że po nocy następuje dzień a po zimie wiosna.
  Rytm dnia i nocy przemienność pór roku wynikają z ruchów ciał niebieskich. Zjawiska astronomiczne regulują życie na Ziemi. One to dają nam możność wykonywania pomiarów czasu.
  Chcąc zmierzyć jak długo trwa jakiś proces, trzeba go porównać z innym procesem, który uznajemy za wzorcowy. Proces wzorcowy powinien być procesem powtarzalnym i powinien być dostępnym dla wszystkich.
  Pomiar czasu należy do najdokładniejszych zagadnień praktycznych i naukowych. Jego potrzeba pojawiała się wtedy, gdy człowiek zaczął uprawiać rolę, hodować bydło itp., a było to kilkanaście tysięcy lat temu. Około 5000 lat temu Egipcjanie podzielili kalendarz na 365 dni, gdyż zaobserwowali, że co 365 dni gwiazda zwana Syriuszem, ukazuje się na niebie tuż przed wschodem Słońca. Mniej więcej w tym samym czasie następował wylew Nilu, a po opadnięciu jego wód Egipcjanie przystępowali do orki i siewu zbóż. Większość ludów posługiwała się księżycową miarą czasu, gdyż zjawisko faz księżyca jest łatwiejsze do zaobserwowania. Miesiąc był wyznaczany jako okres pomiędzy dwiema jednakowymi fazami księżyca. W tym ujęciu rok składał się z 12 miesięcy księżycowych - okres czasu prawie równy okresowi obiegu Słońca po ekliptyce.
  Taki kalendarz oparty na roku księżycowym jest do dziś stosowany w krajach muzułmańskich. Cztery tysiące lat temu w Egipcie zaczęto wykorzystywać zegar słoneczny.
  Wielkim problemem technicznym było przez wiele tysiącleci mierzenie odstępów czasu mniejszych niż doba.
  Służyły do tego klepsydry piaskowe. Za ich pomocą można było odmierzać jednakowe odstępy czasu. W nocy lub w pochmurny dzień używano zegarów wodnych. Upływ czasu wyznaczany był przez ubytek wody sączącej się przez otwór w kamiennym naczyniu, wewnątrz którego była podziałka. Około tysiąc lat temu wynaleziono zegary świecowe. Upływ czasu określały kreski zaznaczone na świecy. Wszystkie te zegary były jednak mało dokładne. W średniowieczu pojawiły się pierwsze zegary sprężynowe, które umieszczano głównie na wieżach kościołów. Ciągłe unowocześnianie tych zegarów pozwoliło na zmniejszenie ich rozmiarów. W XVII wieku zegar sprężynowy wyposażono w pozytywkę. Zegar coraz bardziej zmniejszano, zaopatrzono w szkiełko i wskazówkę, aż stał się zegarkiem kieszonkowym.
  W 1790 roku w Genewie w Szwajcarii pojawiły się pierwsze zegarki na rękę. Innym typem zegarów są zegary wahadłowe. Wynalazcą samego wahadła był włoski uczony Galileo Galilei (1564 - 1642), zwany Galileuszem. Pod kierunkiem Galileusza w 1641 roku jego syn Yincenzo zbudował prototyp zegara wahadłowego.
  Na jego wzór pierwszy użyteczny zegar wahadłowy skonstruował w 1667 roku holenderski uczony Chrystian Huygens (1629 - 1695). Udoskonalił on też zegar sprężynowy. W tym samym mniej więcej okresie co syn Galileusza, wahadła do pomiaru czasu użył gdański astronom Jan Heweliusz.
  Zegary wahadłowe znajdują się w użyciu po dzień dzisiejszy. W 1929 roku skonstruowano pierwszy zegar kwarcowy w Anglii, został zbudowany przez W.A. Morisona, który wykorzystał zjawisko piezoelektryczności. Zegar taki charakteryzuje się dużą dokładnością. Pierwszy zegar atomowy wynaleziono w 1949 roku w USA. Zegar atomowy dla pomiaru czasu wykorzystuje drgania atomów lub molekuł. Stosuje się zazwyczaj zegary amoniakalne, cezowe lub wodorowe. Zegary atomowe umożliwiają weryfikację przewidywań teorii względności dotyczącej zmian prędkości upływu czasu wraz z przemieszczaniem się zegara lub ze zmianą natężenia pola grawitacyjnego. Ich zastosowanie pozwoliło też wykryć i śledzić milisekundowe zmiany długości doby. Za wynalezienie i rozwój techniki zegara atomowego przyznano Nagrody Nobla w 1966 roku (A. Kastler) i w 1989roku (N. Ramsey).
  Najstarszym działającym zegarem jest zegar w Katedrze Salisbury w Wielkiej Brytanii. Żelazny mechanizm poruszany jest przez liny nawinięte na bęben. Zegar ten "tyka" co cztery sekundy.
  • Niektóre daty z historii rozwoju techniki zegarowej
  (opracował Z. Mrugalski)

w w Chinach były znane zegary słoneczne i wodne
ok. 2500 p.n.e. w Chinach były znane zegary słoneczne i wodne

ok. 1500 p.n.e. Thutmosis III ustawia w Heliopolis tzw. iglice Kleopatry, które służyły do wyznaczenia pór dnia; posiadał on także słoneczny zegar podróżny.

ok. 1400 p.n.e. w Egipcie były znane zegary wodne

ok. 630 p.n.e. w Asyrii budowano publiczne zegary wodne

ok. 380 p.n.e. Platon zbudował zegar wodny z budzikiem

ok. 250 p.n.e. Ktesibios buduje b. dokładne zegary wodne ruchomymi figurami

ok. 50 p.n.e. w Rzymie ustawiono pochodzące z Grecji obeliski jako zegary słoneczne

724 w Chinach zbudowano zegar mechaniczny z napędem wodnym

ok. 820 w Fuldzie istniał najstarszy niemiecki zegar słoneczny

ok. 1000 mnich Gerbert z Aurillac (późniejszy papież Sylwester II) zbudował w Magdeburgu pierwszy w Europie zegar mechaniczny

ok. 1300 najstarsza znana wzmianka o zegarze mechanicznym w "Boskiej Komedii" Dantego

1335 pierwszy zegar wieżowy w Mediolanie

1344 zegar wieżowy w Padwie

1348 zegar wieżowy w Londynie

1354 zegar wieżowy w Strassburgu

1368 zegar wieżowy na wieży ratusza we Wrocławiu

1370 zegar wieżowy w Paryżu

1404 zegar wieżowy na Kremlu w Moskwie

ok. 1414 zegar wieżowy na katedrze w Gnieźnie (nieco później także w Gdańsku, Krakowie i Warszawie)

1425 zbudowano udoskonalony zegar słoneczny (ze wskazówką równoległą do osi Ziemi)

ok. 1450 wynaleziono zegar z napędem sprężynowym

1470 Hans Düringer ukończył budowę zegara astronomicznego w kościele Mariackim w Gdańsku

1490 zbudowano słynny "Orloj" na wieży ratuszowej w Pradze

1510 P. Henlein (l 479 -1542) zbudował w Niemczech pierwszy zegarek kieszonkowy

1518 J. Couldray zbudował pierwszy zegarek kieszonkowy we Francji

1583 Galileo Galilei (1564-1642) w Pizie odkrył prawa ruchu wahadła

ok. 1600 (?) zastosowano wskazówkę minutową

ok. 1600 pierwsze zegary z mechanizmami grającymi

1622 uruchomiono zegar na wieży Zamku Królewskiego w Warszawie

1649 Vincezo Galilei zbudował zegar wahadłowy według szkiców wykonanych przez jego ojca Galileo

1657 Ch. Huygens (1629 - 1695) zbudował pierwszy zegar wahadłowy na podstawie opracowanej przez siebie teorii wahadła

1664 A. Kochański (1631 - 1700) napisał rozdział o zegarmistrzostwie w dziele K. Schotta "Technica Curiosa" (Kochański zapropnował także szereg ulepszeń w mechanizmach zegarowych)

1675 Ch. Huygens wynalazł regulator balansowy ze sprężyną zwrotną

ok. 1676 pojawiły się zegarki-repetiery wybijające godziny i kwadranse

1676 R. Hooke (1635 - 1703) wynalazł wychwyt hakowy do zegarów wahadłowych

1695 T. Tompion (1638 - 1713) wynalazł wychwyt cylindrowy (ulepszony w 1715 r. przez G. Grahama)

ok. 1700 zastosowano wskazówkę sekundową

1704 N. Fatio (1664 - 1741) zastosował pierwsze "kamienie zegarkowe"

1715 G. Graham (1673 - 1751) skonstruował kotwicowy wychwyt spoczynkowy (później nazwany jego imieniem)

1722 J. Hautefeuilles (1647 - 1724) zastosował wychwyt kotwicowy do balansu

1726 J. Harrison (1693-1776) wynalazł wahadło z kompensacją temperaturową

ok. 1730 pierwszy zegar z kukułką

1748 P. Le Roy (1717 - 1785) wynalazł wychwyt chronometrowy

1755 T. Mudge (1715 -1794) ulepszył swobodny wychwyt kotwicowy

1756 zbudowano zegarek kieszonkowy z naciągiem automatycznym

1759 J. Harrison ulepszył wychwyt chronometrowy i zastosował go w chronometrze, który wykazał niezwykłą dokładność

1761 M. Hahn (1739 - 1781) zbudował zegar astronomiczny wskazujący m.in. ruchy planet i ich satelitów

1761 J. Harrison skonstruował zegar nadający się do żeglugi morskiej

1811 w Poznaniu ukazała się pierwsza w języku polskim mała książeczka o zegarkach autorstwa A. Masłowskiego (1767 - 1828)

1824 w Genewie powstała pierwsza szkoła zegarmistrzowska

1825 G. A. Leschot ulepszył wychwyt kotwicowy swobodny i zastosował go w obecnej postaci (jest to tzw. wychwyt kotwicowy szwajcarski)

1839 Polacy A. Patek i F. Czapek założyli w Genewie pierwszą fabrykę zegarków

1842 ukazały się pierwsze zegarki nakręcane koronką zamiast oddzielnym kluczykiem

1843 zbudowano pierwszy sekundomierz (stoper)

1844 w wychwycie Grahama zastosowano wymienne palety

1845 F.A. Lange (1815 - 1875) założył fabrykę zegarków w Glashütte k. Drezna

1848 A. Louis Brandt założył w Biel (Szwajcaria) fabrykę zegarków, która od 1894 r. przyjęła nazwę "Omega"

1850 uruchomiono produkcję zegarów w fabryce założonej przez Gustawa Beckera (1819 - 1885) w Świebodzicach (d. nazwa Freiburg); do 1875 r. fabryka wyprodukowała 100 tys., a do 1892 r. - 1 milion zegarów

ok. 1850 A.L. Breguet (1747 - 1823) zastosował sprężynę balansową z tzw. krzywą końcową

1856 F. Breguet (1804 - 1883) skonstruował zegar mechaniczny z naciągiem elektrycznym

1860 w Lipsku wydano pierwszy podręcznik dla zegarmistrzów w języku polskim, napisany przez F. Czapka

1860 uruchomiono masową produkcję zegarów w fabryce "Junghans"

1864 M. Hipp (1813 - 1893) skonstruował zegar wahadłowy z napędem elektrycznym

1868 w Schaffhausen powstała fabryka zegarków IWC

1886 w Warszawie firma F. Woronieckiego ustawiła pierwszy publiczny zegar elektryczny

1891 w Warszawie powstała fabryka budzików "GF"

1901 M. Mięsowicz (1861 - 1938) założył "Pierwszą Krajową Fabrykę Zegarów Wieżowych" w Krośnie

1905 w USA po raz pierwszy nadano radiowy sygnał czasu

1911 w Paryżu rozpoczęto nadawanie radiowych sygnałów czasu z nadajnika zainstalowanego ma wieży Eifla

1918 W.H. Eccles skonstruował generator z rezonatorem kamertonowym

1919 wyprodukowano pierwsze zegarki naręczne

1923 opatentowano zegarek naręczny z naciągiem automatycznym

1924 zbudowano zegar astronomiczny o dwóch wahadłach syst. Short

1929 W. A. Marrison zgłosił patent na generator (zegar) kwarcowy

1934 odkrycie nieregularności w ruchu wirowym Ziemi (przy wykorzystaniu zegara kwarcowego)

1947 w Łódzkiej Fabryce Zegarów uruchomiono produkcję budzików

1948 ukazały się pierwsze dwa tomy z serii "Zegarmistrzostwo" autorstwa braci W. Podwapińskiego (1903 - 1983) i B. Bartnika (1918 - 2002) z Niepokalanowa

1949 zbudowano tzw. zegar atomowy (z generatorem cezowym)

1951 W Toruńskiej Fabryce Wodomierzy uruchomiono produkcję zegarów domowych (późniejsza nazwa: Toruńska Fabryka Wodomierzy i Zegarów METRON)

1952 we Francji i w USA rozpoczęto seryjną produkcję zegarków naręcznych z elektrycznym napędem balansu (ze sterowaniem stykowym)

1956 przyjęto definicję jednostki czasu - sekundy jako części roku zwrotnikowego (tzw. czas efemerydalny)

1957 w USA i Szwajcarii rozpoczęto produkcję zegarków naręcznych z regulatorem kamertonowym (produkowano je do 1964 r.)

1958 w Japonii, USA i Szwajcarii wyprodukowano pierwsze zegarki naręczne z rezonatorem kwarcowym

1959 w Błoniu k. Warszawy uruchomiono produkcję zegarków naręcznych (mechanicznych) na licencji radzieckiej; produkcję te przerwano w 1969 r.

1964 rozpoczęto seryjną produkcję zegarków naręcznych z rezonatorem kwarcowym (od 1969 r. - z układami scalonymi)

1967 przyjęto definicję jednostki czasu - sekundy opartą na wzorcu cezowym (tzw. czas atomowy)

1973 uruchomiono produkcję zegarków kwarcowych z ciekłokrystalicznym urządzeniem wskazującym

1974 uruchomiono nowy zegar na wieży odbudowanego Zamku Królewskiego w Warszawie

1978 firma "Omega" rozpoczęła produkcję kwarcowych chronometrów okrętowych

1979 w Łódzkiej Fabryce Zegarów uruchomiono produkcję zegarów samochodowych z rezonatorem kwarcowym

1981 szwajcarska firma ETA rozpoczęła produkcję tanich zegarków kwarcowych o nazwie "Swatch"

1984 w Toruńskiej Fabryce Wodomierzy i Zegarów uruchomiono produkcję zegarów domowych z rezonatorem kwarcowym

1997 ukończono odbudowę zabytkowego zegara astronomicznego w kościele Mariackim w Gdańsku





[ Na górę strony ]
Autorami projektu są Konrad Zięba i Michał Zięba.   [ Zobacz szczegóły ]